«تنهاتر از مسیح»، موفق در جذب مخاطب و حرفه‌ای در مولفه‌های نمایش/ حمایت رهبر انقلاب از نمایش‌های بومی و ایرانی/ هدف‌گذاری سازمان اوج در حوزه فرهنگی درست است

به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، نشست نقد و بررسی نمایش بزرگ میدانی «تنهاتر از مسیح» با حضور «علی اسماعیلی» کارگردان، «ایرج افشاری‌اصل» منتقد تئاتر و «رسول شادمانی» کارشناس و سردبیر خبرگزاری دفاع مقدس برگزار شد.

در ابتدای این نشست شادمانی در مقدمه‌ای به تشریح اهمیت نمایش‌های آئینی با رویکرد فلسفه و فرهنگ عاشورا پرداخت و با تاکید بر اعلام آمادگی خبرگزاری دفاع مقدس جهت هرگونه همکاری با فعالیت‌های فرهنگی و هنری در حوزه موضوعات آئینی، دینی و انقلابی، اظهار داشت: ما در خبرگزاری دفاع مقدس اینگونه فعالیت‌ها را رسالت خود می‌دانیم، و سپس از علی اسماعیلی خواست تا توضیحاتی پیرامون نمایش «تنهاتر از مسیح» بیان کند.

اسماعیلی در ابتدا به پیشینه فعالیت‌های نمایشی خود پرداخت و خاطرنشان کرد: سال ۱۳۸۴ با خلق، اجرا و ابداع این مدل و فرم از نمایش‌های میدانی روبرو بودیم. نمایش میدانی را به تئاتر‌های خیابانی با وسعت بیشتر هم می‌گویند، اما با نمایش «شب آفتابی» فرم جدیدی از قالب‌های نمایشی ایجاد شد که مبدأ آن «بهزاد بهزادپور» به‌عنوان کارگردان و «احسان محمدحسنی» به‌عنوان حامی و تهیه‌کننده بودند که موج جدیدی شکل داد.

رهبر معظم انقلاب فرمودند «شب آفتابی» بومی و ایرانی است و حتما تکثیر شود

این هنرمند به دیدار عوامل تئاتر میدانی «شب آفتابی» با رهبر معظم انقلاب اسلامی اشاره و تصریح کرد: عوامل بعد از اجرای نمایش «شب آفتابی» خدمت رهبر معظم انقلاب اسلامی رسیدند و حضرت‌آقا در تعبیری فرمودند «این کار مثل تئاتر از غرب نیامده بلکه کاملا بومی و ایرانی است» و تاکید داشتند حتما باید این کار تکثیر شود و به همه شهر‌های ایران برسد؛ از همان سال شروع تکثیر این کار زده شد و چندین نوبت در تهران و شهر‌های دیگر اجرا شد و در دهه گذشته با تشکیل سازمان فرهنگی هنری اوج نمایش‌های میدانی وسیعی در سرتاسر کشورمان تا جزیزه ابوموسی اجرا شد.

کارگردان «تنهاتر از مسیح» استقبال از این نمایش در شهر‌های ایران را دلیلی برای اجرای آن در مسیر پیاده‌روی اربعین دانست و ادامه داد: ما چندین سال نمایش‌های میدانی را با موضوع سیدالشهدا (ع) در این مسیر اجرا می‌کردیم؛ در ادامه راه و سال‌های بعدی تصمیم گرفته شد کار متفاوتی را برای سال ۱۳۹۷ به زبان عربی و فارسی به نام «قَتیلُ العَبَرات» آماده کنیم تا در پنج نوبت به فارسی و عربی اجرا شود که در مسیر شرایط بد وضعیت اقتصادی و تغییر نرخ ارز قرار گرفت و اجرا در مسیر کربلا دچار اختلال شد و مجدد تصمیم گرفته شد در شرایطی که جاماندگان اربعین زیادی داشتیم نمایش را با تغییرات محتوایی در ایران اجرا کنیم و خروجی کار نمایش «تنهاتر از مسیح» شد و اولین اجرای آن سال ۱۳۹۷ صورت گرفت.

۳۰۰ هزار نفر در یک ماه مخاطب «تنهاتر از مسیح» بودند

وی درباره استقبال از اجرای فصل اول این نمایش گفت: با استقبال کم‌نظیری که شکل گرفت حدود ۳۰۰ هزار نفر طی یک ماه کار را دیدند و فرم اجرا و سالن به‌گونه‌ای بود که ۱۰ تا ۱۱ هزار نفر مخاطب کار بودند که سابقه نداشت. استقبال به‌قدری شد که ما مجبور شدیم تعداد سانس‌ها را افزایش دهیم و روزانه ۲ اجرا داشته باشیم چراکه امکان پاسخگویی به مخاطبین وجود نداشت و این اولین تجربه‌ی اجرای بدون وقفه‌ی یک نمایش میدانی است که توسط این گروه شکل گرفت و بسیار کار سختی است و ریسک بسیاری داشت.

اسماعیلی درباره اجرای فصل دوم «تنهاتر از مسیح» اظهار داشت: سال ۱۳۹۸ مجدد با توجه به استقبال مخاطبین، سازمان اوج درخواست اجرای فصل دوم «تنهاتر از مسیح» را مطرح کرد؛ این فصل نسبت به فصل اول متفاوت بود و قصه‌ها و آیتم‌ها تغییر پیدا کرد. این نمایش نیز حدود ۴۰ شب اجرا داشت و کار خوبی بود و سپس سال ۱۳۹۹ به‌خاطر شیوع کرونا کار ما به دلیل اینکه نیازمند اجتماع داشت، تعطیل شد.

کرونا ما را به سوریه کشاند

کارگردان «تنهاتر از مسیج» به تشریح تجربه اجرای نمایش میدانی در کشور سوریه پرداخت و تاکید براینکه در ۲ سالی که کرونا موجب تعطیلی فعالیت‌ها شده بود به‌دعوت کشور سوریه به دمشق و حمص رفتیم و نمایش «ارض و شمس» را که یک نمایش کاملا عربی سوری بود را اجرا کردیم، ادامه داد: مدیر تئاتر وزارت فرهنگ سوریه که خودش دانش‌آموخته تئاتر ایتالیا بود وقتی با نمایش روبرو شد متعجب شد و گفت «من با اینکه مدل‌های مختلف نمایش میدانی را دیده‌ام، اما تاکنون چنین چیزی تجربه نداشته‌ام و این فرم برایم خیلی متفاوت است». در حالی‌که استقبال از کار بی‌نظیر بود و آماده برای اجرا در شهر دیگری از سوریه می‌شدیم کرونا فروکش کرد و سازمان اوج تصمیم گرفت خلاء ۲ سال گذشته در ایران را با سه نمایش میدانی برای مردم تهران جبران کند.

وی با اشاره به آماده‌سازی سه نمایش برای اجرا در تهران و گفت: نمایش «روشنای شب تار» در ایام غدیر، فصل سوم «تنهاتر از مسیح» و «زنان آسمانی» کار‌هایی بود که برای اجرا در تهران تدارک دیده شد؛ نمایش «روشنای شب تار» و «زنان آسمانی» دو نمایش‌های جدیدی است. البته ما بعد از نمایش شب آفتابی همواره نمایش را کامل می‌کردیم و ابتدا از وقوع انقلاب اسلامی شروع کردیم و سپس به انبیاء پرداختیم و فصل سوم از حضرت آدم علیه‌السلام شروع می‌شد که از آدم تا خاتم صلی‌الله‌علیه‌وآله کامل شده‌ی شب آفتابی بود. این نمایش یک کار خیلی تخصصی بود که برشی از تاریخ را با موضوع انبیا علیهم‌السلام نمایش می‌داد و هم‌ا‌کنون موضوعات نمایش‌ها به‌لحاظ موضوعی تخصصی‌تر شده است.

این کارگردان خاطرنشان کرد: به‌عنوان مثال «تنهاتر از مسیح» یک بُرش تاریخی از یک اتفاق و واقعه را بازگو می‌کند و به آن می‌پردازد؛ نمایش «روشنای شب‌تار» نیز چنین است و به بُرشی از شخصیت امیرالمومنین (ع) می‌پردازد و «زنان آسمانی» نیز به تمام زنان عالم می‌پردازد لذا موضوعات خاص و تخصصی‌تر شده است.

اسماعیلی با بیان اینکه هم‌اکنون درحال اجرای بخش دوم «تنهاتر از مسیح» هستیم، درباره روند تولید این نمایش گفت: پیش تولید این کار هم زمان با دو گروه دیگر از اول اردیبهشت‌ ۱۴۰۱ شروع شد و ساخت و تولید دکور‌ها صورت گرفت که عمده بخش پیش تولید ما مربوط به همین بخش بود. دکور «تنهاتر از مسیح» از دیگر نمایش‌های سبک‌تر است درحالی که «روشنای شب تار» دکور‌های عظیمی داشت که همگی روی استیج‌های متنوعی که دور تا دور سالن نمایش وجود دارد ریل‌گذاری شده است و ما تقریبا هشت استیج داریم و در یک فضایی ۱۵ هزار مترمربعی آن‌ها را قرار داده‌ایم و پکیج مجموعه نمایشی ما ۵۰ هزار مترمربع مسافت دارد.

۵۵۰ نفر عوامل «تنهاتر از مسیح» هستند
وی با تاکید براینکه عواملی که درگیر نمایش «تنهاتر از مسیح» هستند حدود ۵۵۰ نفر می‌باشند، اظهار داشت: ۳۵۰ نفر عوامل ما سرباز سپاه پاسداران هستند که وظیفه و مسوولیت بازی در این نمایش را دارند. ما چندین ماه کار آموزشی با آن‌ها داشتیم و شخصیت‌هایی را برای آن‌ها در نظر گرفتیم و اکنون درحالی که شاید به آن‌ها سیاهی لشکر و هنرور گفته شود، اما به‌جرأت می‌توانم بگویم تک تک این سرباز‌ها بازیگرند و در حال حاضر ۲ تن از دستیار‌های کارگردانی نمایش از سربازانی بوده‌اند که در سال‌های پیش با ما همکاری می‎‌کردند و به‌دلیل علاقه استعدادیابی شدند و به‌صورت حرفه‌ای کار را دنبال می‌کنند. تیم اجرایی که در چند بخش گروه کارگردانی، گروه نویسندگی، گروه صحنه و دکور، گروه نور، گروه جلوه‌های ویژه میدانی و صدا و تصویر همگی از درجه یک‌ها و حرف برای گفتن دارند و این نمایش یک اجرای تیمی است.

کارگردان «تنهاتر از مسیح» درباره متن این نمایش و مقاطعی که به آن می‌پردازد، گفت: «تنهاتر از مسیح» از حرکت سیدالشهدا (ع) به مکه و تغییر مسیر ایشان و نامه‌های کوفیان و حرکت حضرت به سمت کوفه و ماجرای سفیر آقا اباعبدالله (ع) و تنهایی و شهادت حضرت مسلم در کوفه شروع می‌شود. سپس وارد کربلا و ورود کاروان امام حسین (ع) می‌شویم؛ عصبانیت عبیدالله‌بن‌زیاد از ورود سیدالشهدا را می‌بینیم و در ادامه وارد قصه‌ی وداع شب عاشورا و شهادت علی‌اکبر، قاسم و ماجرای ارزق شامی و فرزندانش و حضرت علی‌اصغر می‌شویم. ماجرای حضرت عباس (ع) و نهر علقمه و شهادت ایشان روایت می‌شود و وداع سیدالشهدا (ع) با حضرت عباس و گودال قتل‌گاه و نبرد سیدالشهدا (ع) و تنهایی ایشان را مرور می‌کنیم که به‌خاطر این شعر «گودال قتلگاه پر از بوی سیب بود/ تنها‌تر از مسیح کسی بر صلیب بود» که نقطه عطف نمایش است، این نام‌گذاری صورت گرفته است.

موشن پوستر| نمایش بزرگ میدانی «تنهاتر از مسیح»

اسماعیلی گفت: در ادامه نمایش، شهادت سیدالشهدا (ع)، حمله اشقیاء، غارت خیام و سپس کاروان اسیران، ورود به کوفه، خرابه شام و شهادت حضرت رقیه (س) صورت می‌گیرد. سپس خطبه‌ی حضرت زینب (س) و ادامه حرکت کاروان اسیران کربلا را شاهد خواهیم بود که نقطه اتصال ما در تاریخ معاصر با قصه اسارت و آوارگی مردم سوریه از اینجا رقم می‌خورد؛ حمله داعش و کُشتن و سوزاندن مردان و به اسارت گرفتن زنان و وعده شهید حاج قاسم سلیمانی درخصوص نابودی داعش و ورود مدافعا‌ن‌حرم و نبردشان با داعش و در پایان به صورت نمایشی ظهور حضرت حجت (عج) را می‌بینیم.

در ادامه شادمانی، با بیان اینکه، تئاتر و نمایش هنری فاخر و تاثیرگذار برای ارائه مفاهیم دینی و آئینی است، با طرح این سوال که، اثربخشی این گونه‌ی نمایشی تا چه اندازه می‌تواند برای مخاطب موثر باشد، از افشاری‌اصل خواست تا به تشریح آنچه در نمایش «تنهاتر از مسیح» دیده بپردازد.

تیم «تنهاتر از مسیح» نمره قبولی دارند

این نویسنده و منتقد در ابتدا به سختی کار گروه کارگردانی «تنهاتر از مسیح» اشاره کرد و با تاکید براینکه باید این نکته را متذکر شوم که اجرای چنین نمایشی یک کار سخت و طاقت‌فرسا است، اظهار داشت: از نظر من کارگردان و تهیه‌کننده و تیم اجرایی «تنهاتر از مسیح» نمره قبولی دریافت کرده‌اند، اما در بُعد تحلیل و نقد مباحثی وجود دارد.

وی به تشریح فنی نمایش پرداخت و با تاکید براینکه تئاتر یکی از هنر‌هایی است که با تماشاچی تعریف می‌شود، گفت: علمای تئاتر معتقدند بسیاری از عناصر را می‌توان از تئاتر حذف کرد، اما سه عنصر «صحنه»، «بازیگر» و «مخاطب یا تماشاچی» اصل و اساس کار است که قابل حذف نیست. اینکه به‌درستی هدف‎گذاری صورت گیرد و جامعه‌هدف از پیش مشخص شده باشد که این تئاتر قرار است برای چه قشری اجرا شود یک امتیاز مثبت است و عناصر زیادی از کار مثل نور، صحنه و لباس حرفه‌ای عمل می‌کند، اما جا‌هایی احساس می‌شود برای تقویت کار به قوام بیشتری نیاز داریم.

افشاری‌اصل تصریح کرد: برای ورود به بحث لازم می‌دانم به مفهوم اقتباس اشاره کنم، چون «تنهاتر از مسیح» به‌نوعی اقتباس است. ما با سه‌‎نوع اقتباس در تئاتر و سینما روبرو هستیم؛ اقتباس اول، اقتبال انتقال است یعنی قصه و روایت نعل به نعل بدون هیچ دخل و تصرفی روی صحنه قرار می‌گیرد که جنس کار شما از نوع انتقال است. دومین نوع اقتباس از نوع تفسیر است یعنی کارگردان به‌نوعی تفسیری به داستان اولیه اضافه می‌کند، ولی شکل و شمایل و شخصیت‌ها همان است منتهی یک دیدگاه و دکترین فکری و ذهنی را به کار اضافه می‌کند که از این جنس کار‌ها در تئاتر و سینمای ایران زیاد بوده که شاخص‌ترین آن در سینمای ایران که واقعا مانند آن را ندیده‌ایم «روز واقعه» بهرام بیضایی است. چنین روایتی به این شکل وجود ندارد منتهی طوری روایت می‌کند که ما آن را می‌پذیریم که این ویژگی بیضایی است؛ او معمولا یک تک دیالوگ را طوری بسط می‌دهد که احساس می‌کنیم واقعا مرگ یزدگرد همین شکلی است درحالی درباره مرگ یزدگرد در تاریخ همین «یزدگرد به مَرْوْ گریخت و به دست آسیابانی کشته شد» روایت شده است؛ ما مرگ یزدگرد را می‌خوانیم و ولع پیدا می‌کنیم درباره او مطالعه کنیم، اما متوجه می‌شویم چنین چیزی وجود ندارد، اما طوری نوشته شده که مخاطب این را باور می‌کند.

«تنهاتر از مسیح» تاریخی است، اما امروزی می‌شود

افشاری‌اصل ادامه داد: سومین نوع اقتباس قیاس است که تماتیک برخورد می‌کند؛ قصه و روایت ابتدایی، منبع و مرجع را برمی‌دارد و فقط یک تم و نشانه را بسط می‌دهد که «تنهاتر از مسیح» اینچنین است، یعنی داستان و روایت انتخاب می‌شود منتهی به شکلی بیان می‌شود که روایت امروزی پیدا می‎کند و فقط یک نشانه‌ی اولیه از قصه اولیه دارد.

وی خاطرنشان کرد: اتفاقی که اسماعیلی در تنهاتر از مسیح بهره‌برداری کرده به شکلی است که اجازه نداده فقط روایت ابتدایی انتقال پیدا کند، لذا در سه پرده آخر نمایش به موضوع سوریه و مدافعان حرم می‌پردازد که فضا را معاصر می‌کند، یعنی اینکه واقعه کربلا همچنان در جریان است.

تیزر نمایش بزرگ میدانی «تنها تر از مسیح»

این نویسنده و منتقد به تشریح مولفه‌های موفقیت در تئاتر پرداخت و تصریح کرد: این حرف علمای تئاتر است که می‌گویند تئاتری موفق است که پنج ـ شش پارامتر دارد؛ خوشبختانه این پنج ـ شش پارامتر را کار ایشان دارد. اولین را می‌گویند قصه؛ یعنی کاری که موفق است حتما باید قصه‌ی سرراست، منسجم و مخاطب‌پذیر داشته باشد. این قصه بخاطر اینکه ذهن آشناست و قصه‌ی مشترک بین شیعیان است و همه‎ی ما خاطراتی از آن داریم، موفق است. در تنهاتر از مسیح خیلی هوشمندانه روایت‌هایی از واقعه عاشورا انتخاب شده که روایت مشترک در بین منابع مختلف است.

اشک عظیم مخاطبان «تنهاتر از مسیح»

افشاری‌اصل به نقاط قوت این نمایش اشاره کرد و گفت: بخشی از روایت‌های واقعه عاشورا فقط در برخی منابع آمده که نمونه آن عروسی حضرت قاسم است که برخی معتقدند چنین اتفاقی در تاریخ نبوده هرچند نسخ زیادی درباره آن داریم و تعزیه آن اجرا شده است، اما روایت اسماعیلی در تنهاتر از مسیح ذهن‌آشنا است به‌همین خاطر مخاطب چندهزار نفری نمایش با کار همراه می‌شود. یک تک کلمه و تک واژه کافی است که از زبان شخصیت اباعبدالله (ع) و حضرت عباس (ع) در نمایش بیان شود تا گریه عظیم و اشک را به‌عنوان ارتباط مخاطب ببینیم که به‌نوعی هنرمندی و هوشمندی کارگردان را می‌رساند.

وی در بیان دومین مولفه موفقیت برای تئاتر گفت: دومین بحث ما روایت است؛ قصه‌ی را انتخاب کرده‌ایم حالا این قصه را چگونه روایت کنیم مهم است؛ در این بخش من انتظار داشتم بیشتر توجه شود که البته اگر ایرادی باشد مربوط به متن کار است. در این قسمت می‌شد قصه را در روایت جذابیت بیشتری بخشید و موجب انسجام آن شد تا کار دراماتیک‌تر شود و این ظرفیت را داشت. سومین عنصر برای جذابیت کار ریتم است؛ قصه انتخاب شده باید در ریتم مناسبی رقم بخورد که خوشبختانه ریتم خوب است و با انبوهی از رنگ، نور و انفجار روبرو هستیم که برای من عجیب بود و هیجان‌زده شدم. در ردیف اول با فاصله ۲ متری، ۲ اسب وارد صحنه می‌شوند و مانور می‌دهند و در ادامه ۲ شْتُر وارد صحنه می‌شوند که اندک لغزشی موجب اتفاقات دیگری می‌شود، اما به‌قدری تمرین صورت گرفته که انگار اسب‌ها هم بازی می‌کنند و کار طوری طراحی شده که احساس می‌شود به آن‎ها میزانسن داده شده است.

این منتقد و نویسنده تئاتر در تشریح جذابیت برای نمایش تصریح کرد: چهارمین مولفه موفقیت برای یک نمایش جذابیت است. نمی‌شود کتمان کرد که اولین، مهم‎ترین و اساسی‌ترین عنصر برای اینکه کار را مخاطب‌پذیر کند، جذابیت است. شما باید اول مخاطب را جذب و سرگم کنید و بعد حرف مذهبی، سیاسی و فلسفی بگویید؛ خوشبختانه در کار آقای اسماعیلی این مولفه وجو دارد و رقم می‎خورد و جذاب است. مخاطب از همان لحظه‌ی اول ورود که نمایش شروع می‌شود لحظه به لحظه با جذابیت روبرو است. طراحی صحنه‌ی خوب و سه‌بُعدی با حجم عظیم کاری می‌کند که بیننده اگر تاریخ را مطالعه کرده باشد تصاویر کمک می‌کند ذهنیت او کامل‎تر شود. نخل و نهر با تمام جزئیات وجود دارد و اگر از المانی در نمایش استفاده می‌شود تصویر ذهنی ما را کامل‌تر می‎کند.

نمایش‌های میدانی فرم جدیدی در تئاتر مذهبی ایران

افشاری‌اصل به ساختار نمایش «تنهاتر از مسیح» پرداخت و تاکید کرد: پنجمین مولفه موفقیت نمایش ساختار است. ساختار منسجم حتما برای موفقیت کار لازم و ضروری است و اگر کار را برای مخاطب عام هم اجرا کنیم حتما نیاز است در اثر ساختار منسجم داشته باشیم و عناصر کنارهم ارتباط ارگانیک داشته باشند. خوشبختانه بعد از سال ۱۳۸۴ این ساختار فرم جدیدی را به تئاتر مذهبی ایران تزریق کرده است. در گذشته این نمایش‌ها هیئاتی بود و به‌گونه‌ای تعزیه بود که تاریخچه آن نشان می‌دهد در روستا‌ها و حتی در تکیه دولت تهران اجرا می‌شد و به‌نوعی بخشی از فرهنگ ماست. برای اجرای نمایش نویسنده باید این ساختار‌ها را بشناسد لذا در «تنهاتر از مسیح» مخاطب ساختار این نمایش را پذیرفته است.

وی در ادامه گفت: اگر یک هنرمند تئاتر نمایش تنهاتر از مسیح را ببند می‌گوید چینش براساس مداحی صورت گرفته است، چون حجم زیادی از کار مداحی است درحالی که در تئاتر ما تاکید داریم حرف نگوییم و نشان بدهیم یعنی به‌جای کلام تصویر ببینیم؛ این کار پر از تصویر و ایماژ است، اما‌ای کاش در بخش نویسندگی و ساختاری کار تقویت شود. پنج مولفه‌ی که گفته شد اکثرا مربوط به متن و اجرا است، اما بحث دیگر درباره شیوه اجرایی است که ظرف ما برای این خوراک چیست؟ ظرف اینجا همان شیوه اجرایی است؛ ظرف اسماعیلی در نمایش تنهاتر از مسیح امتحان پس داده و همین شکلی است که بنیان‌گذار و مبدا آن بهزاد بهزادپور بود. ما در درگذشته در این زمینه تنها یک کارگردان سراغ داشتیم، اما خوشبختانه شاهد تجربه کردن این روش توسط ده‌ها کارگردان در سراسر کشور هستیم و معتقدم این شکل اجرایی باید سال به سال تقویت شود تا موفقیت آن بیشتر شود.

«تنهاتر از مسیح» تئاتر و تعزیه نیست و اتفاق جدید و نویی است

در ادامه کارگردان تنهاتر از مسیح، با تاکید براینکه انتقادات منصفانه‌ای که صورت گرفت همگی به‌جا بود، گفت: نکاتی که مطرح شد این غبطه را برایم ایجاد کرد که چرا شما نمایش «روشنای شب تار» را ندیده‌اید؛ آن نمایش محصول گروه «تنهاتر از مسیح» است؛ همان‌طوری که «زنان آسمانی» محصول این گروه نمایشی است. نکته نقد شما وارد است، اما به این گروه وارد نیست، چون کار قبلی ما کاملا نمایشی است.

وی اضافه کردن مداحی را ویژگی نمایش «تنهاتر از مسیح» دانست و تاکید کرد: ویژگی «تنهاتر از مسیح» مداحی است و کمی از فرم و ساختار هنر نمایشی بیرون آمده و چیز جدیدی شده است که تئاتر و تعزیه نیست و اتفاق جدید و نویی است. سازمان اوج قبل از عرضه و توزیع همه محصولاتی که تولید می‌کند گروه نظرسنجی و افکارسنجی مستقر می‎کند. قصه تنهاتر از مسیح در فصل گذشته با ورود جابر به کربلا شروع می‌شد که روز اربعین را می‌بیند و به گذشته برمی‌گردد و اتفاقات کربلا نمایش داده می‌شود. در افکار سنجی‌ها ۹۰ درصد از مخاطبین عام کار متوجه فلش‌بک نمی‌شدند و با فرم‌های حرفه‌ای تئاتر بیگانه بودند و فرم نمایش تنهاتر از مسیح یک فرمی است که مخاطب می‌پسندد.

در ادامه نیز شادمانی، توجه و اهتمام به مخاطب‌شناسی در تولید آثار هنری را نکته‌ای کلیدی و حائز اهمیت دانست و گفت: متاسفانه در بسیاری از تولیدات فرهنگی و هنری توجه به مخاطب‌شناسی و نیاز‌های آن نمی‌شود و به‌خاطر همین علاوه بر حوزۀ نمایش، سینما و تلویزیون ما نیز با مشکلات متعددی مواجه است.

سپس کارگردان «تنهاتر از مسیح» با تاکید براینکه خیلی ساده است ما براساس یک موضوع قصه‌ای را بنویسیم و دیالوگ و صداگذاری و پخش کنیم، گفت: ما در این نمایش متن را می‌نویسیم و فضا و میزانسن را ایجاد می‌کنیم و سپس در میان مداحی‌های موجود به‌دنبال نزدیک‌ترین نوحه‌ها می‎گردیم و تا نزدیک‎ترین کار را پیدا کنیم و در ادامه ما نیز خودمان را به فضای مداحی نزدیک‌تر می‌کنیم تا بتوانیم درام مورد نظر را ایجاد کنیم که یک پروسه بسیار سخت است.

وی خاطرنشان کرد: ما در نمایش‌های «روشنای شب تار» و «زنان آسمانی» خیلی کارمان راحت‌تر است، چون براساس درام و قصه و فضا دکوپاژ را تنظیم می‌کنیم و صدا و دیالوگ‌ها را ایجاد می‌کنیم و راحت کار پیش می‌رود. بخاطر اینکه جامعه هدف‌مان عام مردم است و قصه‌ی سیدالشهدا (ع) یک قصه احساسی برای مردم است و مهم‌تر از همه اینکه باید تعزیه حفظ شود لذا سعی کردیم این فرهنگ تعزیه را حفظ کنیم و کمی آن را مُدرن کنیم و تکنولوژی به آن اضافه کنیم. از نور، رنگ، دکور و جلوه‌های ویژه کمک گرفتیم تا بتوانیم آن فرمی که برای به خودمان است، بپردازیم. تئاتر برای ما نیست و از غرب آمده است درحالی که تعزیه و پرده‌خوانی مال ماست و آمدیم تا این را حفظ کنیم و هدف این بود.

در ادامه شادمانی، هنرمندان جوان و توانمندی همچون علی اسماعیلی را از ذخایر فرهنگ و هنر کشور دانست و گفت: آینده متعلق به جوانان مستعد و خلاق است چراکه نیاز‌های فرهنگی جامعه را می‌شناسند و با نوآوری شیوه‌های جدید هنری را خلق می‌کنند.

سردبیر خبرگزاری دفاع مقدس درخصوص اهمیت اجرای نمایش «تنهاتر از مسیح»خطاب به اسماعیلی گفت: به‌نظر من کار شما در کارگردانی نمایش میدانی تنهاتر از مسیح بسیار ارزشمند است، چون شما افراد و مخاطبینی را برای دیدن این نمایش به صحنه آوردید که شاید هرگز در زندگی، تجربه دیدن تئاتر را نداشته‌اند.

اسماعیلی در تایید سخنان شادمانی به تجربه اجرای نمایش میدانی در کشور سوریه اشاره کرد و با تاکید براینکه سوریه یک کشور جنگ زده است، ولی قبل از جنگ فضای متفاوتی داشت، گفت: ما به‌مدت ۲ سال در سوریه اجرای میدانی نمایش داشتیم و نیرو‌هایی در اختیار داشتیم که مربوط به نیروی جیش سوریه بودند. ما در این نمایش از کسانی بازی می‌گرفتیم و اجرای نمایش می‎کردیم که نه‌تن‌ها نمی‌دانستند نمایش چیست بلکه تلویزیون هم نداشتند لذا ما برای مخاطبی اجرای نمایش می‌کنیم که نمایش را نمی‌شناسد چراکه مخاطب عام ما هیچ وقت وارد فضا‌های نمایشی برای دیدن تئاتر نشده است.

کارگردان «تنهاتر از مسیح» خاطرنشان کرد: هم‌زمان با اجرای نمایش «روشنای شب تار»، کنسرت نمایش سی صد در سعدآباد در حال اجرا بود، چند نفری که سی صد را دیده بودند گفتند ما در بازار سیاه یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان هزینه بلیت پرداخت کردیم و رفتیم جایی نشسته بودیم که فاصله تا صحنه به‌قدری دور بود که ابدا متوجه نمی‌شدیم چه کسی روی صحنه ظاهر است و نمایش هیچ دکور خاصی نداشت درحالی که هرچیزی استانداردی دارد و می‌خواهم بگویم کارشناسان تئاتر متوجه نوع زحمت و تلاشی که ما در تنهاتر از مسیح کشیده‌ایم، می‌شوند.

«تنهاتر از مسیح» یک خوراک برای طیف وسیع و عظیم مردم

شادمانی در ادامه با بیان اینکه اگر بخواهیم در جمهوری اسلامی و جامعه ایرانی صرفا تئاتر حرفه‌ای را برای مخاطبان حرفه‌ای تولید و اجرا کنیم خسارت دیده‌ایم، گفت: باید با هنر اغواگر نمایش برای جامعه‌ای که تخصصی تئاتر را دنبال نمی‌کنند نیز خوراک تهیه کنیم و آنها را با کارشناسی دقیق جهت شناسایی ذائقه و گرایش فکری و اعتقادی، همراه کنیم. ما در سینما و تلویزیون هم با مشکل مخاطب‌شناسی روبرو هستیم و اساساً عدم توفیق در این حوزه موجب شکاف میان مخاطب با سینما و تلویزیون شده است. مخاطبین از طیف‌های گسترده‌ای هستند که به همین میزان نیازسنجی برای تامین محتوا لازم است؛ «تنهاتر از مسیح» یک خوراک برای طیف وسیع و عظیمی از مردم است.

در ادامه افشاری‌اصل با تایید سخنان شادمانی گفت: در همه دنیا مرسوم است که برای همه مخاطبین خوراک فرهنگی تولید شود. این طور نیست که در پاریس و رم فقط تئاتر روشنفکری اجرا شود؛ نه! تئاتر‌های مردمی بسیاری اجرا می‌شود که شهرداری از آن‌ها حمایت می‌کند و در همه‎جای دنیا مرسوم است.

این کارشناس نمایش به مخاطب‌شناسی در تئاتر و لزوم تنوع بخشیدن در آثار اشاره کرد و گفت: نباید اینگونه باشد که صرفا تولید تئاتر ما مربوط به آثار میدانی باشد و از طرفی نباید تمام اجرا‌های نمایش و بودجه‌های فرهنگی به آثاری داده شود که مثلا در تالار‌ها و تماشاخانه‌هایی مثل تالار وحدت و تئاتر شهر اختصاص داده شود لذا هر کسی در جایگاه خودش باید کار انجام دهد؛ فعالیت‌های سازمان اوج و حوزه هنری یک کارکرد دارند و تالار وحدت و تئاتر شهر نیز باید وظایف خودشان را انجام دهند لذا اگر ۸۰ میلیون جمعیت داشته باشیم از این جمعیت اگر ۱۰ میلیون نفر را تماشاچی درنظر بگیریم باید برای هرکدام از آن‌ها نسبت به ذائقه آن‌ها خوراک تولید شود که بخش عظیمی از تماشاچیان ما عامه مردم هستند که خوراک فرهنگی نیاز دارند.

وی در پاسخ به این سوال شادمانی که تولید تئاتر‌هایی مثل «تنهاتر از مسیح» تا چه‎اندازه برای جامعه انسانی ما اهمیت و ضروت دارد، گفت: اگر تاریخ تئاتر را بررسی کنیم ۲ قطب تئاتر وجود دارد که در فرانسه و آمریکا قرار دارند. در آمریکا جایی به اسم برادوی (Broadway) وجود دارد که مرکز تئاتر آمریکاست. در اینجا تئاتر‌هایی اجرا می‌شود که عامه‌ی مردمی که نیازی نیست سواد چندانی داشته باشند بلیت تهیه می‌کنند و بخشی دیگری بیرون از برادوی قرار دارد که (off Broadway) گفته می‌شوند؛ آنجا قشر خاصی دارد که مثل تئاتر شهر تهران است. بخش دیگری در آنجا به اسم (off off Broadway) تدارک دیده شده است که محل تئاتر‌های دانشجویی و آزمایشگاهی است که پیتر بروک بنیان‌گذارشان بوده است. اینجا در (off off Broadway) تجربه‌ی برای گروه‌ها صورت می‌‎گیرد که اگر موفق باشند وارد (off Broadway) می‌شوند و پس از وفقیت وارد (Broadway) می‌شوند.

این نویسنده و منتقد تئاتر به اهمیت نمایش برای کشور‌های اروپایی پرداخت و عنوان کرد: اروپا به این نتیجه رسیده که تئاتر قرار است قشر عظیم و انبوهی از مردم را دربرگیرد، چرا؟ چون اعتقاد دارند تئاتر یک خوراک فرهنگی و موثرترین هنر است چراکه زنده و بدون واسطه اجرا می‌شود. در فرانسه نیز این اتفاق افتاد؛ در دهه‌های ۴۰ وقتی تئاتر در فرانسه ویترینی شد و عامه مردم نمی‌توانستند از آن بهره ببرند در شهری Avignon تئاتر‌های مردمی و ارزان را ایجاد کردند و اعلام کردند در این شهر این اجرا‌ها صورت بگیرد و فراخوان بین‌المللی دادند و جالب است که برای اولین‌بار تئاتری از ایران به اسم «کاکا سیاه» از سعید خاکسار که تئاتر روحوضی بود اجرا شد؛ تا به امروز شهر Avignon تمام تئاتر فرانسه را تغذیه می‎کند و تحصیل کرده‌های اروپا دوست دارند در Avignon اجرا داشته باشند و هم‌اکنون همانطور که در سینما آرزو شده که اسکار بگیرند در تئاتر نیز آرزو می‌شود که یک کار در Avignon اجرا داشته باشند؛ اسم این شهر برای اهالی تئاتر باعث افتخار است و یک برند و امتیاز شده است. این اتفاق در تئاتر ایران نیز وجود دارد و نمایش‌های مردمی در ایران عقبه‌ی چندین هزار سال دارد و تعزیه با خروج مختار ثقفی با سیاه پوش کردن بازار بغداد رقم می‌خورد اوج آن مربوط به دوران صفویه است که تعزیه شکل قوت‌ غالب نمایش مردمی شد و در جای جای ایران اجرا می‌شد تا جایی که در دوران قاجاریه جایی به اسم تکیه دولت ایجاد شد که در طول سال اجرا داشت و داستان‌ها و قصه‌های آن فصلی بود و اگر محرم و صفر بود داستان‌های غمناک اجرا می‌شد و در ایام دیگر تعزیه‌های مضحک و خنده‌دار انجام می‌شد. این کار به قدری موفق بود که آدم‌ها رده اول دربار ردیف اول این نمایش‌ها حاضر می‌شدند و حتی ناصرالدین شاه وسایلش را در اختیار عوامل تعزیه قرار می‎داد.

ورود غربی تئاتر به ایران موجب فراموشی تعزیه شد

افشاری‌اصل ورود تئاتر به ایران را عامل فراموشی تعزیه دانست و تاکید کرد: وقتی تئاتر به شکل غربی وارد ایران شد تعزیه فراموش شد درحالی که وقتی غربی‌ها وارد ایران شدند و تعزیه را دیدند ‎ شگفت‌زده شدند. بزرگ‌ترین کارگردان تئاتر دنیا «پیتر بروک» است که وقتی وارد ایران می‌شود در مشهد یک تعزیه می‌بیند که بعد از چند سال یک نمایش در هند اجرا می‌کند که صحنه درخشانی دارد که خودش می‌گوید این صحنه را در یک تعزیه در روستایی در ایران دیده و بهره‌برداری کرده است.

وی با تاکید براینکه متاسفانه ریشه‌ها فرهنگی ایرانی در نمایش فراموش شده است، افزود: در بخشی از نمایش «تنهاتر از مسیح» نقالی وجود داشت البته شاید نقالی ذاتی و غریزی وارد این کار شده باشد، اما در این کار شاهد نقالی و تعزیه هستیم. در بخشی از کار صحنه‌هایی وجود دارد که کاریکاتور است و این از روحوضی وارد کار شده یعنی کارگردان در اوج تعزیه یک لحظه خنده گذاشته است تا مخاطب نفس بگیرد. این نمایش قابل بررسی و پژوهش است و چه بخواهیم و نخواهیم کار مخاطب‌پذیر و موفق بوده است لذا باید از کارگردان تقدیر کنیم و دلایل موفقیت را بررسی و تقویت کنیم.

این منتقد بیان کرد: حتما یک موجی راه‌اندازی می‌شود که نمایش «تنهاتر از مسیح» حامی دارد و اگر چنین امکاناتی برای دیگران فراهم باشد به راحتی قابل تکرار است، اما من می‌گویم نه نمی‌توانید؛ حتی تحصیل کرده‌های تئاتر هم نمی‌توانند، چون کار سختی است، اما این ظرفیت برای «تنهاتر از مسیح» وجود دارد تا حداقل چند بازیگر توانمند را برای ایفای نقش‌های اصلی داشته باشد.

هیج جایی برای نمایش دینی و مذهبی نداریم

اسماعیلی در بخش پایانی با بیان اینکه یکی از مشکلات ما این است که به نمایش‌های آیینی، دینی و مذهبی هیچ توجهی نمی‌کنیم، افزود: ما در حوزه سینما پردیس‌های متنوع سینمایی داریم؛ برای تئاتر مکان‌ها و مجموعه‌ها و سالن‌های ویژه‌ای داریم، اما هیچ جایی برای نمایش‌های آیینی و دینی نداریم.

وی ادامه داد، گفت: مشکل اینجاست که ما به نمایشی که مال خودمان است و آقا (رهبر معظم انقلاب) می‌فرمایند بومی خودمان است اصلا فکر نکرده‌ایم و هیچ بودجه‌ای برای آن در نظر نگرفته‌ایم. ما درحال حاضر در بوستان ولایت یک زیرساخت مهمی را آماده کرده‌ایم و کار اصولی شده است و زیرساخت‌هایی را ایجاد کرده‌ایم که زیر برف هم بتوانیم اجرا داشته باشیم یعنی داریم آنجا را به یک پایگاه ثابت برای نمایش‌های آیینی و دینی تبدیل می‌کنیم که دسترسی و فضای مناسب دارد. ما برای هر کلان شهری باید حداقل دو تا سه مکان بزرگ برای اجرای چنین نمایش‌هایی داشته باشیم تا گروه‌ها و هنرمندان مختلف گونه‌های مختلف را اجرا کنند.

افشاری‌اصل در تایید کمبود ظرفیت و زیرساخت برای اجرای تئاتر و نمایش‌های دینی گفت: شهردار‌های تهران سال‌هاست مکانی را در خیابان شریعتی ایجاد کرده و قرار بود در طول سال نمایش‌های آیینی و سنتی مثل تعزیه، روحوضی و پرده‌خوانی را اجرا کند که تکمیل نشد و اکنون این پروژه خاک می‌خورد.

انتهای پیام/ 121