اسرا در اسارت هنر آفریدند

دکتر ابوالقاسم عیسی مراد از آزادگان سرافراز کشور و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در یادداشتی برای سرویس حماسه و جهاد دفاع پرس نوشت: آزادگان سرمایههای ملی ارزشمند و ذخائر واقعی جامعه محسوب میشوند و این سرمایهها در پیچ و خمهای زندگی پر از مقاومت و ایثار و ایستادگی، قوام و دوام یافته است. بیشک اینان در ارتفاء سطح کیفی جوامع بشری مؤثرند و میتوان از آنها به عنوان اسطورههای صلابت و عاشقی یاد کرد.

در این مقام به طور گذرا و مختصر به 6 مقوله از اموری که در دیروز، امروز و فردای آزادگان قابل توجه است، اشاره میشود.

الف) تهدیدات آزادگان در زمان و موقعیت سخت اسارت

ب) فرصتهای مورد توجه آزادگان در دوران پرمرارت اسارت

ج) تهدیدات آزادگان و چالشهای آن پس از آزادی

د) فرصتهای آزادگان در موقعیتهای پس از آزادی

س) چالشها، آسیبها و مشکلات در آینده پیشرو

ش) ترسیم آینده پیشرو و افقهای مورد انتظار

در ادامه به شرح هر یک از سرفصلهای اشاره شده در این نوشتار پرداخته میشود.

الف) تهدیدات آزادگان در زمان و موقعیتهای سخت اسارت

همانگونه که در کتب مرتبط با وضعیت اسیران ایرانی در عراق به وفور اشاره شده است و مؤلف هم در کتابهای مرتبط با اسارت از جمله کتاب روانشناسی اسارت، مقاومت ماندگار، سفیران دربند و اشعار خود به این مقولهها اشاره داشته است، اسارت تهدیدات و آسیبهای متفاوتی را برای آزادگان بوجود میآورد و اسیران با همتی بلند به مقابله با آنها میپرداختند. ذیلاً به نمونههایی از آن به تعبیری نوعی تحلیل نیز میباشد اشاره میکنیم:

انواع شکنجههای جسمانی و روانی که از آغاز اسارت با اسیران همراه بوده است. شکنجههای جسمانی با انواع ضرب و شتم، سلولها، سوزاندن، شکستن سر و دست و پا و جوارح اسیر و شکنجههای روانی مانند به انتظار شکنجه نشاندن، کتک هماسارتیها، آینده مبهم و نگران کننده و ...

ایجاد انواع محرومیتها از نظر جسمانی و روانی، حتی محرومیت از تنفس در هوای آزاد و آازدی ابتدایی مانند قدم زدن و خوردن غذای معمول اسیران و فضا و مکان زندگی و امثالهم

فشارهای جسمانی و روانی برای تابع کردن اسیران به تناسب فرهنگ عراقیها و بعثیها با انواع توهین، جسارت، تحقیر و ...

خستگیها و تشویشهای اسارت با طولانی شدن زمان اسارت

ضعف جسمانی به واسطهی فشارها و محرومیتهای اسارت

بلاتکلیفی به دلیل ابهام در آیندهی پیشرو برای اسیران

ب) فرصتهای مورد توجه آزادگان در دوران پرمرارت اسارت

اسارت ذاتاً با سختیها و مشکلات و درد همراه است اما گاهی انسانها در سیر زندگی خود با بهرهگیری از اعتقادات، تجارب معنوی و توکل به امور الهی از دل سختیها، دردها و مشکلات فرصتهایی ایجاد میکند که میتواند نویدبخش باشد.

ذیلاً به نمونههایی از این فرصتها که آزادگان در اسارت برای خود به منظور ارتقاء سطح کیفی زندگی موجود ایجاد میکردند اشاره میشود:

خودشناسی و خودسازی یکی از فرصتهای طلایی بود که اسیران میتوانستند از آن بهرهمند شوند و تحول عمیقی در روح خود ایجاد نمایند. شناخت خویشتن و خویشتن خویش و پرداختن به خود و ایجاد یک فرا شناخت مناسب اسیران را در درک از خود و به تبع آن سازندگی آنان اثرگذار نموده است. توجه به این که انسان چگونه میتواند خود را متوجه خود کند و درک منطقی از خود و موقعیت خود داشته باشد فرصتی بود که اسارت بر آزادگان معمول میگشت بیشک برخی بهرهبرداری بیشتر و مناسبتر و برخی کمتر بهرهمند میشدند. انسانها در سختی و درد و تحمل شدائد به خویشتن توجه بیشتری میکنند و این نکته در کلام بسیاری از آزادگان یافت می شود که میگویند به اسارتم سوگند و این ناب کلام معرِّف است برای درک خودشناسی

بهرهبرداری برای تعلیم و تعلّم در اسارت

اسیران از آغاز اسارت با همه شدائد، شکنجهها و سختیهای اسارت به درس و مشق و یادگیری و یاددهی میپرداختند. چه بسیار علیرغم همه فشارها که خود شاهد این وقایع بودم، اسیران به تحصیل علوم میپرداختند. آموختن زبانهای خارجی مختلف، کلاسهای مختلف آموزشی،علمی، تخصصی، ورزشی، هنری، معرفتی، ادبی و غیره سرمایهای بود که اسیران در دل اسارت فرصت ایجاد میکردند. من خودم در اسارت گاهی و در مقاطعی کلاسهایی که تدریس میکردم به 10 کلاس در شبانهروز میرسید.

خلاقیتها و اختراعات در اسارت

اسیران با همه فشارها به جهت احساس نیاز به برخی لوازم و امکانات از ابزار و آلات غیرقابل استفاده اختراعی میکردند تا به درد اسیران بخورد و آنان را نجات دهد. انواع ساختنیها، انواع بافتنیها، انواع لوازمی که به نحوی در ایجاد روحیه و شادابی اسیران مؤثر بود توسط اسیران ساخته میشد. گاهی از کمترین امکانات بیشترین بهرهبرداری انجام میگرفت.

ارتقاء روح استقلالطلبی و مقاومت در اسارت

اسیران با تحمل شدائد روح استقلال و مقاومت را با تمرین در دوران اسارت به ثبوت رساندهاند. این که در مقابل دشمن تسلیم نشوند و بتوانند به مقاومت خود البته با تدبیر و منطق استمرار بخشند خود نوعی هنر است که این مقاومت و استحکام در اسارت جلوههای خاصی داشت.

درک معنای زندگی و معنابخش به حیات انسانی

انسانها با درک معنای زندگی علیالخصوص در موقعیت دردناک توجه بیشتری به زندگی و معنای آن پیدا میکنند.

کارهای هنری و کارهای دستی در اسارت

اسیران در ایام اسارت با توجه به نیاز به اموری دست میزدند که هم زمان بهتر بگذرد هم بهرهمند شوند و هم بطالت نداشته باشند و هم با اشتغال به گونهای مثبت به زندگی خود معنا ببخشند. اسرای ایرانی در عراق با انواع کارهای هنری مانند تئاتر، طراحی، گلدوزی، نقاشی، خطاطی، درست کردن انواع سنگتراشیها، آلبوم، گیوه، بافندگی و بسیاری از هنرهای دیگر به زندگی پر از مشقت خود معنای موفقی میدادند.

ج) تهدیدات آزادگان و چالشهای آن پس از آزادی

آزادگان پس از بازگشت به خاک وطن دچار برخی از مشکلات و تهدیدات و آسیبها شدند که هر یک میتوانست برای آنان آزاردهنده باشد. ذیلاً به چند نمونه از آنها اشاره میکنیم:

هماهنگ شدن اسیران با وضعیت روحی ـ روانی ـ جسمانی دوران پرمرارت اسارت با وضعیت موجود پس از آادی در جامعه به زمان نیاز داشت. درست وقتی کسی که از داخل تاریکی به روشنایی ورود میکند یا بالعکس که عدم توازن وضعیت خود را دگرگون میکند که باید هماهنگ شود تا زندگی مناسبی داشته باشد.

تهدیدات مربوط به مسأله ازدواج و تشکیل خانواده که اسیران پس از آزادی چه برای خودشان و چه برای خانواده و چه برای جامعه بعضاً اشکالاتی را ایجاد میکرد.

تهدید مربوط به هماهنگی وضعیت اسیران با خانواده خود یعنی همسر، فرزندان و والدین و اعضای خانواده که چالش جدّی را رقم میزد.

عدم تحصیلات مناسب: بعضاً اسیرانی که پس از آزادی تحصیلات مناسب نداشتهاند دچار نگرانی شدند. این وضعیت به خاطر شرایط کاری، خانوادگی و موقعیتی متغییر بوده است.

عدم اشتغال مناسب: به تناسب تحصلات و شرایط علمی افراد دارای اشتغال خاص که بعضاً خصوصی بوده دچار برخی نگرانیها شدند.

آسیبها و چالشهای خانوادگی: عدم تطابق موقعیت فرد با خانواده و موقعیتهای جدید پس از سالها اسارت و تجارب اندک دچار چالش میشدند.

عوارض اسارت از نظر جسمانی بر اسیران: عوارض جسمانی که بر اثر شکنجه، سختی، محرومیت و محدودیت و انواع فشارها که در سالهای بعد و به تدریج نشان داده میشود موجب نگرانی شد.

عوارض اسارت از نظر روانی بر اسیران: عوارض روانی هم مانند عوارض جسمانی و البته بیشتر مورد رنجش اسیران با توجه به سوابق اسارت شده است.

مشکلات و دغدغههای مالی بر ای امرار معاش

عدم احقاق حقوق اسیران برابر مصوبات مراکز و مراجع قانونی

نداشتن موقعیت اجتماعی به تناسب مسائل اجتماعی آزادگان

د) فرصتهای آزادگان در موقعیتهای پس از آزادی

فرصتهای آزادگان به تناسب جایگاه و شأن اجتماعی، تحصیلات، موقعیت، تفکر و باورهای آنان متغییر است. ذیلاً به برخی از فرصتهای آزادگان پس از آزادی به این شرح اشاره میشود:

بهرهمندی معنوی از موقعیت اسارت به جهت ارتقاء سطح کیفی و معنوی زندگی خود و دیگران

بهرهمندی موقعیت مدیریتی متناسب با توجه به تجارب مختلف آزادگان

بهرهبرداری از الگوی اسارت در زندگی اجتماعی و فضاهایی که آزاده در آن زندگی میکند.

بهرهمندیهای علمی ـ تخصصی آزادگان به تناسب تجارب مورد قبولی که داشتهاند.

تحصیلات مناسب و ارتقاء آن در زندگی و موقعیتهای فرد آثار و عواقب مثبتی را به جا گذاشت که بعضاً دارای جایگاه ویژهای در جامعه تبدیل شدهاند.

موقعیتهای اجتماعی مناسب و در خور شأن و قرار گرفتن در شرایط مثبت اجتماعی

ازدواج و تشکیل خانواده مناسب و توجه به خانواده و فرزندان و الگوی مناسب برای خانواده و ایجاد تعامل مناسب با توجه به تجارب سختیها که نقش تعامل را برجستهتر میکند.

اشتغال مناسب با توجه به انتخاب احسن و تمرکز بر توانایی، توانمندی و موقعیتهای قابل قبول خود در اجتماع

س) چالشها، آسیبها و مشکلات در آینده پیشرو

آزادگان در آینده با چه مشکلاتی مواجه خواهند شد؟ چه آسیبهایی اجتماعی در آینده پیشرو

عوارض جسمانی و روانی دوران اسارت به تناسب موقعیتهای جسمانی و روانی و فشارهایی که بر آنها وارد شده بود که با افزایش احتمال نگرانیهای جسمانی و روانی را بیشتر نماید.

احساس دردمندی به دلیل فاصله گرفتن جامعه باارزشهای ترسیم شده و ایدآلهای آزادگان که منجر به نگرانی آنها خواهد شد.

عدم به کارگیری فکری، تجربی، مدیریتی، اجتماعی و فرصتهایی توانمندی اینان در موقعیتهای مختلف

ش) ترسیم آینده پیشرو و افقهای مثبت مورد انتظار

بیشک ترسیم آینده و افقهای مورد انتظار عواقب خوبی را در پی خواهد داشت و آزادگان بر این باورند که یک فرهنگ ایجاد کردهاند که نقش سازندهای دارد که ذیلاً به برخی از این افقها اشاره میشود:

بهرهمندی از وجود آزادگان در الگوی مناسب اجتماعی، دانشگاهی، مدیریتی و حوزههای مرتبط به آن

استفاده آزادگان به عنوان الگو و اسطورههای صلابت و مردانگی در عرصههای اجتماعی به عنوان الگوی عملی مورد وثوق در جامعه

نگاه مثبت به مقوله اسارت از زبان آزادگان در ترسیم آیندهی موفق با بهرهگیری از تجارت و امکانات علمی ـ معنوی ـ اجتماعی آزادگان توجه به این شأن در جامعه ایران و جوامع بشری با بهرهگیری از وجود آزادگان

توجه علمی و تخصصی به مقوله اسارت با توجه به همایشهای تخصصی و علمی و کتب و مجلات علمی مرتبط

بهرهمندی از آنان در فرهنگی که خود ساختهاند و دخیل دانستن آنها در فرهنگ ایثار

ایجاد شأن اجتماعی و معنوی مقبول برای شهیدان زنده تاریخ ایران

ایجاد الگوی ایثار، گذشت و مردانگی برای نسلهای آینده

توجه به فرهنگ ایثار اسیران و اسارت در کتابها، فیلمها، منابع تاریخی و ...

آنچه در این مقال اشاره شده است ترسیمی کوتاه و مختصر از وضعیت اسارت، آزادی و پس از آن است که خواننده را با آن فضا آشنا میکند. گذری بر تهدیدات اسارت، فرصتهای اسارت، تهدیدات پس از آزادی و فرصتهای آن، چالشهای آیندهی پیش رو و افقهای مورد انتظار در آینده به تصویر کشیده شد.

نتیجه این که آزادگان علیرغم همه سختیها، فشارها، محدودیتها، ممنوعیتها، شکنجههای جسمانی، روانی و عوارض آن با توجه و توکل به ذات اللهی و با تکیه بر ایمان و اعتقادات و باورهای قلبی به دین و اخلاق توانستند با درد به کمال برسند و کمالیابی آزادگان با تفسیر دوستی است که از خدا و زندگی و آینده داشتهاند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت آزادگان به معنای واقعی به زندگی خود معنا بخشیدند و میتوانند الگوی مناسب در فرهنگ ایران اسلامی و دنیا باشند که به حق اینان سرمایههای معنوی بشریت محسوب میشوند.