فلسطین در انتظار تولید «بازمانده»‌ای دیگر

به گزارش دفاع پرس، وطن امروز در گزارشی نوشت: موضوع فلسطین یکی از سوژههای جهانی در سینما است. هالیوود به لطف حمایتهای بیدریغ سازمانهای صهیونیستی همچنین تاثیرپذیری از مبدعانی صهیونیست همچون «کمپانی برادران وارنر» همهساله تعداد قابل توجهی فیلم در دفاع از صهیونیستها روی پرده میبرد.  فیلمهای «خروج» محصول سال ۱۹۶۰، «به دنبال سایه غول» محصول سال ۱۹۶۶، «شبکه» محصول سال ۱۹۷۶ که چهار تندیس اسکار هم دریافت کرد، «یکشنبه سیاه» محصول سال ۱۹۷۷ و «فهرست شیندلرز» محصول ۱۹۹۳ از جمله تولیدات هالیوود درباره اسرائیل در قرن ۲۰ میلادی است. در آغاز هزاره سوم هم سینمای هالیوود سرشار از فیلمهایی در حمایت از صهیونیستهاست که الماس تراش ساخته ویلیام تانن (۲۰۰۵)، جلیقه جان میبری (۲۰۰۵)، نفوذی به کارگردانی اسپایک لی (۲۰۰۶) و دیوار آتشین ساخته ریچارد لانکرین از جمله این تولیدات هستند.  سینمای ایران اما در کنار برخی سینماگران کشور سوریه و لبنان شاید تنها متخصصان پرده نقرهای باشند که به مساله فلسطین از نگاه مقاومت پرداختهاند. آنچه در ادامه میآید مروری بر کارنامه ۳۰ساله سینمای ایران درباره پرداختن به مساله فلسطین است.

* سرب(مسعود کیمیایی)

۱۰سال پس از انقلاب اسلامی ایران، مسعود کیمیایی برای اولین بار درباره فلسطین دست به دوربین شد و فیلم «سرب» را در این باره ساخت. فیلم «سرب» هرچند آغازکننده یک روند بود اما به هیچوجه فیلمی درخور از آب درنیامد.

سرب داستان یک زوج یهودی- ایرانی را بازگو میکند که در اوایل دهه ۳۰ شمسی قصد عزیمت به سرزمینهای اشغالی را دارند اما اتفاقاتی باعث میشود که آنها از این کار پشیمان شوند. این فیلم بیشتر به مناسبات درونی صهیونیسم نظر دارد و خیلی نتوانسته است روایتگر عمق فاجعه مردم فلسطین باشد.

*  آتش پنهان (حبیب کاوش)
حبیب کاوش در سال ۱۳۶۹برای اولینبار با بودجه بخش خصوصی مساله اشغال فلسطین را به مقاومت مردم آن پیوند داد و «آتش پنهان» را روی پرده برد.

«ژاکوب» یهودی لبنانیالاصل در یک میهمانی به همراه تعدادی از نزدیکانش به دست گروهی که به لباس رزمندگان فلسطینی درآمدهاند، کشته میشود. خواهر و دختر ژاکوب؛ «سارا» از این حمله جان سالم به در میبرند. رزمندگان فلسطینی که درمییابند هدف اسرائیلیها از این ماجرا برانگیختن افکار عمومی علیه مبارزه آنهاست، مسببان اصلی واقعه را افشا میکنند و... .

سیدعبدالرضا نواب صفوی و دو فیلم درباره فلسطین

سیدعبدالرضا نوابصفوی در سالی که فیلم «سرب» ساخته شد، دو فیلم در باره مقاومت مردم فلسطین در جشنواره فجر اکران کرد: «قاعده بازی» و «هفتسنگ».  اما نه قاعده بازی و نه هفتسنگ هیچکدام از استحکام درونی آنچنانی برخوردار نبودند که چشمان تماشاگران را به سمت پرده نقرهای خیره کنند.

* بازمانده(سیفالله داد)

بدون شک « بازمانده» درخشانترین اثر سینمای ایران درباره فلسطین است. فیلمی با پرداختی فوقالعاده و فیلمنامهای جذاب که همچنان پس از گذشت بیش از ۲۰ سال از تولیدش، مخاطب را تحت تاثیر قرار میدهد. بازمانده هم در فرم و هم در محتوا بین فیلمهای همگونه خود، یک سروگردن بالاتر از بقیه است.  ساخته مرحوم سیفالله داد اینگونه آغاز میشود: «صفیه» پس از کشته شدن پسر و عروسش در حمله صهیونیستها به حیفا و افتادن نوه خردسالش «فرحان» به دست دو زوج یهودی که خانهشان را اشغال کردهاند، میخواهد فرحان را از دست آنها نجات دهد.  صفیه که میخواهد تنها یادگار خانوادهاش را حفظ کند، به عنوان دایه فرحان وارد خانواده یهودی میشود. از سوی دیگر، همسر صفیه که درگیر مبارزه با صهیونیستهاست نقشه انفجار بمب در یک قطار حامل صهیونیستها را طرحریزی میکند. صفیه میپذیرد چمدان حاوی بمب را حمل کند. شمعون، زن و شوهر یهودی، صفیه و نوه او نیز از مسافران قطار هستند. درست در لحظهای که هویت صفیه در حال لو رفتن است، او با فرحان از قطار بیرون میپرد و انفجار روی میدهد. صفیه بشدت آسیب میبیند و فرحان زنده میماند. بازمانده، هنوز در سینمای ایران تکرار نشده است... .

* زخم زیتون(محمدرضا آهنج)

اوایل دهه ۸۰ موج دوم نگاه سینمای ایران به مساله فلسطین آغاز شد و محمدرضا آهنج با «زخم زیتون» تا حدی خستگی و نگاه کلیشهای به مساله فلسطین را از بین برد.  این فیلم، داستان زنی است که همسرش از مبارزان علیه اشغالگری اسرائیل است که با وجود مخالفت زن، نسبت به حضور مرد در جهاد علیه اسرائیلیها، در اثر اتفاقی مجبور میشود خودش نیز در جریان مبارزه قرار بگیرد و در این راه آنقدر پیش میرود که یک تصمیم غیرمنتظره میگیرد، تصمیمی که باعث تحول شخصیتی او و دیگران میشود.

* هیام (محمد درمنش)

در سال۸۲ محمد درمنش فیلم هیام را ساخت. «هیام» که مثل بسیاری از فیلمهای ساخته شده درباره فلسطین، بازیگر ایرانی نداشت، داستان زوجی فلسطینی را حکایت میکند که قصد دارند به انگلستان بروند تا در آرامش زندگی کنند، اما حین حرکت و خروج از جنین، در ایست بازرسی نیروهای اسرائیلی از هم جدا و با حمله گسترده صهیونیستها به اردوگاه جنین مواجه میشوند.  هیام بارها از صداو سیما پخش شده اما نمیتوان این فیلم را در زمره کارهای درخشان در موضوع فلسطین قرار داد.

*  قناری(جواد اردکانی)

«قناری» به کارگردانی جواد اردکانی تنها فیلمی است که به موضوع کودکان فلسطینی پرداخته است. داستان فیلم «قناری» درباره یک پسر خردسال فلسطینی است که دچار لکنت زبان است. یک کشیش مسیحی به نام پدر سیمون برای کمک به رفع این مشکل، قناری کوچکی را به او هدیه میدهد. اما به سفارش پدر سیمون باید برای قناری خود محیطی آرام و کمسر و صدا ایجاد کند تا قناری بتواند برایش آواز بخواند. تلاش این کودک برای یافتن محیط امن و آرام او را با مسائل مختلفی روبهرو میکند.  این فیلم روایتی از تلاش یک کودک فلسطینی برای یافتن آرامش در دل هجوم و هیاهوی دشمن است. قناری در واقع نمادی است از صلح و آشتی و این فیلم استعارهای است از صلحطلب بودن کودکان فلسطینی.

* چشمان آبی زهرا(علی درخشی)

چشمان آبی زهرا هرچند یک فیلم سینمایی نبود اما از آثار ارزشمند تلویزیونی است که به موضوع فلسطین پرداخته است. چشمان آبی زهرا به کارگردانی علی درخشی در اواسط دهه ۸۰ توانست بینندگان فراوانی را جذب خود کند.   فیلمنامه «چشمان آبی زهرا» را علی درخشی و سعید سلطانی به طور مشترک نوشته بودند. فیلم داستان یکی از عوامل بلندپایه رژیم صهیونیست اسرائیل را روایت میکند که قصد حضور در انتخابات این کشور را دارد. او پسر نوجوان ناقصالخلقهای دارد و همین موضوع باعث میشود یک گروه پزشکی را برای جستوجو در اردوگاههای مردم فلسطین بسیج کند تا برای تعویض اجزای بدن پسرش به دنبال اشخاصی که از نظر پزشکی با فرزندش مشابهت دارند، بگردند که در این میان زهرا، دختر یکی از کشتهشدگان فلسطینی، برای جابهجایی چشمش با پسر صهیونیست انتخاب میشود. از سوی دیگر برادر زهرا که از اعضای انتفاضه فلسطین است به دنبال یافتن خواهرش درگیر ماجراهای ناخواستهای میشود.

* وفا(محمدحسن لطیفی)

«وفا» شاید آخرین ساخته قدرتمند تلویزیون درباره فلسطین باشد. نوروز سال ۱۳۸۵لطیفی با «وفا» میهمان منازل مردم شد، اثری که تا مدتها در ذهن مخاطبان باقی ماند.  وفا داستان جوانی به نام ژوبین پناهی است که به جرم جاسوسی برای  اسرائیل [در لبنان] زندانی است. او به دلیل مشکلات روحی و روانی که پس از کشته شدن پدر و مادرش در انفجار بمبی در قبرس پیدا کرده به بیمارستان منتقل میشود. در این زمان مامور ویژهای از طرف موساد و سازمان امنیت ملی اسرائیل برای ربودن او از آسایشگاه روانی وارد ایران میشود و... .

* شبکه الکوثر و دو فیلم با موضوع فلسطین

شبکه عربیزبان الکوثر در اواخر دهه ۸۰ سرمایهگذار دو فیلم تلویزیونی درباره موضوع «فلسطین» شد: تولدی دیگر و بیگانگان.  «تولدی دیگر» در سال ۸۶ به کارگردانی عباس رافعی و نویسندگی هادی مقدمدوست و عباس رافعی ساخته شد.  تولدی دیگر داستان زهیر ملوان را روایت میکند که برای کسب درآمد بیشتر از لبنان خارج شده و در یک کشتی که عازم آفریقایجنوبی است مشغول به کار است. وی هنگامی که باخبر میشود همسرش در جنگ گم شده به لبنان برمیگردد و به جستوجوی همسر مفقودش میپردازد و... . شبکه الکوثر دو سال بعد ساخت فیلم «بیگانگان» را هم به عباس رافعی پیشنهاد داد و رافعی این فیلم را به نویسندگی مشترک خودش و مهدی سجادهچی به سرانجام رساند. در فیلم «بیگانگان» جوانی به نام حسام عاشق دختری لیلا نام میشود. آن دو قصد ازدواج با یکدیگر را دارند اما حمله صهیونیستها به آن کشور و به وجود آمدن جنگ و سپس آواره شدن ساکنان شهر، باعث میشود این دختر و پسر یکدیگر را گم کنند و... .

* سی و سه روز(جمال شورجه)

«سی و سه روز» اگرچه به طور مستقیم به موضوع فلسطین اختصاص نداشت اما این فیلم تنها تلاش سینمای ایران تاکنون در به تصویر کشیدن جنگ ۳۳روزه مقاومت علیه رژیم اشغالگر قدس است.  جمال شورجه این فیلم را در لبنان و با حضور عوامل و بازیگران لبنانی به سرانجام رساند و توانست به موفقیت نسبی در اکران هم دست یابد. آخرین ساخته جمال شورجه در اکران خود در کشورهای لبنان و سوریه هم مورد استقبال قرار گرفت.

* ریسمانی نزدیکتر از رگ(مسعود اطیابی)

«ریسمانی نزدیکتر از رگ» عنوان فیلم دیگری به کارگردانی مسعود اطیابی است که مدت ۲ ماه در لبنان روی پرده رفت و با استقبال مردم این کشور مواجه شد. این فیلم به مقاومت مردم لبنان در برابر رژیم فاسد اسرائیل اشاره دارد. ساخته مسعود اطیابی تاکنون در سینماهای کشور اکران نشده است.

* شکارچی شنبه(پرویز شیخطادی)

شکارچی شنبه ساخته پرویز شیخطادی شاید از آخرین آثار مربوط به فلسطین باشد که بهخوبی وظیفه خود را انجام داده است که این بیشتر مدیون ساختار و فرم دقیقی است که کارگردان فیلم ایدهپردازی کرده است، هرچند بازی فوقالعاده علی نصیریان هم در تاثیرگذاری شکارچی شنبه بیتاثیر نبوده است.  اکران این فیلم عصبانیت شدید صهیونیستها را در پی داشت به حدی که پس از اکران شکارچی شنبه ویزای علی نصیریان که هرساله برای دیدن فرزندش به آمریکا میرفت را لغو کردند.  با توجه به مرور آثار سینمای ایران، «بازمانده» درخشانترین اثر سینمای ایران در باره فلسطین است. فیلمی با پرداختی فوقالعاده و فیلمنامهای جذاب که همچنان پس از گذشت بیش از ۲۰سال از تولیدش، مخاطب را تحت تاثیر قرار میدهد. بازمانده هم در فرم و هم در محتوا بین فیلمهای همگونه خود، یک سروگردن بالاتر از بقیه است. با نگاهی به فیلمهای تولیدشده در بیش از ۳۰ سال پس از انقلاب اسلامی درباره موضوع فلسطین درمییابیم که تعداد آثار تولید شده به عدد ۱۵هم نمیرسد، یعنی متوسط کمتر از یک فیلم طی دو سال که از بین این آثار نیز تعداد انگشتشماری از کیفیتهای لازم در فرم و محتوا برخوردار هستند. بدونشک، یکی از رسالتهای سینمای ایران پرداختن به موضوع حیاتی فلسطین است و سابقه تولید آثار قدرتمندی چون «بازمانده» و «شکارچی شنبه» نوید این را میدهد که در انتظار تولید آثار مشابه از سینماگران ایران باشیم.