تبادل 97 هزار و 472 اسیر جنگی دوران دفاع مقدس

گروه حماسه و جهاد دفاع پرس: میزگردی با حضور سرهنگ «حسین فروتن نژاد» رئیس دایره پژوهش، آموزش و فناوری اطلاعات سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس وقت و مدیر اسبق کمیسیون‌های اسرا و مفقودین و «مجید شاه‌حسینی» عضو کمیسیون اسرا و مفقودین در دوران دفاع مقدس و کارشناس بخش اسرای ایرانی در سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس به مناسبت سالروز ورود آزادگان سرافراز جنگ تحمیلی در خبرگزاری دفاع مقدس برگزار شد.

در ابتدای میزگرد سرهنگ «حسین فروتن‌نژاد» به بیان تعریفی از اسیر و آمار تبادل اسرای جنگی در دوران دفاع مقدس پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

از سال 79 به کمیسیون اسرا و مفقودین، منتقل و مسئولیتهای مختلفی را تا مدیریت کمیسیون‌های اسرا و مفقودین برعهده داشتم. از سال 92 کمیسیون اسرا و مفقودین بدلیل اتمام کار اجرایی آن برای انتشار اسناد و مدارک بجا مانده از این عملیات به بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس زیر نظر سازمان اسناد انتقال یافتیم.

در ابتدا لازم است نگاهی به علل شروع جنگ تحمیلی از سوی دولت عراق داشته باشیم. سال 1357 که مردم ایران از پیروزی انقلاب اسلامی خوشحال و مشغول امور داخلی کشور بودند، برخی از کشورهای غربی و شرقی تدبیر می کردند که چگونه منافع از دست رفته خود در ایران را مجددا به دست آوردند. طی بررسی‌های صورت گرفته، کشور عراق بهترین گزینه انتخابی برای آنها بود.

اختلاف بر سر حاکمیت بر اروندرود و دریافت حق مالکیت جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از جمله علل حمله عراق به ایران بود. رژیم عراق سالها تلاش کرد تا بتواند حاکمیت این سه جزیره را بدست آورد اما این امر صورت نگرفت. بنابراین دولت عراق با حمایت همه جانبه ابرقدرتهای وقت و چراغ سبز آمریکا با حمله به ایران در صدد دریافت امتیازاتی برآمد. از این رو صدام حسین با پاره کردن قرارداد الجزایر در حضور عموم مردم، آغاز جنگ با ایران را اعلام کرد. صدام طی یک مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که ظرف سه روز در جهت رسیدن به حق قانونی دولت عراق، ایران را تصرف خواهد کرد.

لذا یورش سراسری در 31 شهریور ماه 1359 با 12 لشکر زرهی و مکانیزه آغاز شد و عراق توانست در اوایل جنگ 15 کیلومتر از نقاط مختلف ایران را در سراسر مرزها به اشغال خود درآورد. این جنگ تبعاتی را برای ایران در پی داشت. تعدادی بی‌خانمان، شهید، مفقود و یا اسیر شدند. زمانی که نام اسارت را می‌شنویم، کلمات مترادفی از جمله کشته شدن، بردگی، کار اجباری و ... در ذهن ما تداعی می‌شود.

تعریف اسیر در کنوانسیون ژنو

اسیر در هر دوره زمانی شرایط و حقوق مختلفی داشته است. در صدر اسلام، اگر یک اسیر به 10 مسلمان، سواد می‌آموخت، آزاد می‌شد. جنگ جهانی دوم، 9 میلیون نفر در طول جنگ به اسارت دول مختلف درآمدند. که از این تعداد چهار میلیون نفر آزاد و الباقی مفقود یا کشته شدند. به جهت نابسامانی اوضاع اسرا، سال 1921 سازمان‌های بین المللی همچون صلیب سرخ پیش نویس کنوانسیون رفتار با اسرای جنگی را تهیه کرده و بر آن آمدند که یک قوانین و مقرراتی مشترک در خصوص اسرا به تصویب برسانند. از این رو اصلاحیه و تکمیل مفاد کنوانسیون سوم ژنو در سال 1949 درجلسه ای که به میزانی کشور سوئیس برگزار شد، در پی آن یک بازنگری بر قوانین اسرا صورت گرفته و تکمیل شد.

آزادی 97 هزار و 472 اسیر در 183 مرحله تبادل

کنوانسیون ژنو در 143 ماده و 10 پیوست به امضای 194 کشور از جمله ایران و عراق در آمد. بخشی از مفاد این کنوانسیون به رفتار با اسرای جنگی می‌پردازد که چه حق و حقوقی دارند. در حالی که اگر به وضعیت اسرای ایرانی پس از اتمام جنگ تحمیلی بنگریم، درمی‌یابیم که در اردوگاه‌های بعثی چه وضعیت نامناسبی داشته اند. همچنین آیا کشور عراق به قوانین اسیر داری توجه داشته است؟ دولت عراق در دوران جنگ تحمیلی، کلکسیونی از موارد نقض کنوانسیون ژنو را دارد اما از کمیته صلیب سرخ هیچ عکس العمل بازدارنده ای مشاهده نشد حتی رژیم بعث عراق اسامی برخی اسرا را ثبت نکرده و اجازه ملاقات صلیب سرخ با آن‌ها را نمی‌داد. برخی اسرا بعد از تبادل به میهن بازگشتند که نام‌شان در لیست مفقودین دولت ایران بود. در نهایت پس از 183 مرحله تبادل و آزادی اسرای جنگی، 97 هزار و 472 اسیر برابر صورت‌جلسه‌های تنظیمی از دو کشور آزاد شدند. قطعنامه 598 در تاریخ 30 مرداد 67 به امضا دو کشور رسید ولی آزادی اسرا به دو سال بعد موکول شد. این در حالی است که مطابق بند 3 قطعنامه 598 سازمان ملل و بر اساس کنوانسیون سوم ژنو مصوب 12 اوت 1949، پس از اتمام جنگ و مراجعه نیروهای طرفین به نقاط صفر مرزی، تمام اسرا باید بدون تاخیر به کشور خود بازمی‌گشتند. زمانی که علل عدم اجرای این بند از قطعنامه را مورد بررسی قرار می‌دهیم متوجه کارشکنی دولت عراق می‌شویم. زیرا دولت عراق قبول نمی‌کند که پس از امضای قطعنامه به نقطه مرزی خود بازگردد. دولت عراق حتی پس از قبول قطعنامه هم به دنبال گرفتن امتیاز از ایران بود اما دو سال بعد، طی نامه‌ای که جهت آزادی اسرا میان صدام و رئیس جمهور وقت ایران (مرحوم هاشمی رفسنجانی) صورت گرفت، صدام حسین تمام شرایط را پذیرفته و به قوانین بین المللی متعهد شد.

طبق توافقات صورت گرفته نخستین اسرای ایرانی در تاریخ 26 مرداد ماه 69 وارد کشور شدند. کمیسیون اسرا و مفقودین در تمام طول مذاکرات، منافع جمهوری اسلامی و اسرای جنگی را در نظر گرفته بود.

شهید حججی؛ 571‌امین شهید غریب

طبق مذاکراتی که با دولت عراق صورت گرفت، تصویب شد که پیکر شهدای اسیر ایرانی و کشته‌شدگان اسرای عراقی در اردوگاه های دو کشور تبادل شود. طبق این توافق پیکر مطهر 570 شهید آزاده با جنازه اسیران عراقی که در اردوگاه های ایران فوت نموده اند در 31 خرداد ماه 81 از مرز خسروی تبادل شد. امیرسرتیپ عبدالله نجفی رییس دفتر عمومی حفاظت اطلاعات فرماندهی معظم کل قوا و کمیسیونهای اسرای وقت، شهدای آزاده را که با ورود رسمی پیکر مطهر شهید عباس دوران صورت گرفت، «شهدای غریب» نامید.

پیکر مطهر شهدا با استقبال و تشییع باشکوهی در شهرهای خود به خاک سپرده شدند. جا دارد که یادی داشته باشیم از اسارت و شهادت شهید مدافع حرم محسن حججی که ایام شهادت و تجلیل از مقام ایشان مصادف با سالروز آزادی اسرا شده است؛ این نیز خود یک نشانه‌ است. معتقدم که این شهید بزرگوار نیز همچون شهدای آزاده جزو شهدای غریب محسوب می‌شود.

انتهای پیام/ 131